آب انبارملامحمداوز

ازآب انبارهای بزرگ لارستان است که به وسیله(ملامحمد)ازسرسلسله خاندان کرامتی درسال1154ه.ق دردوران افشاریه ساخته شده است مصالح بکاررفته درساخت آب انبارسنگ،ملاط ساروج وگچ می باشد.

این اثردرتاریخ30/3/77به شماره2038درفهرست آثارملی به ثبت رسیده است وتحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی وگردشگری استان فارس قراردارد و هرگونه دخل،تصرف ویاتخریب در آن پیگرد قانونی دارد.

آب انبارمعتمد

آب انبار معتمددرجنوب شهرقدیم لارقرارداردکه متعلق به دوره صفویه است. پلان بنامدورودارای دهنشیروچهاربادگیرمی باشد. این اثردرتاریخ2/8/82به شماره 10505درفهرست آثارملی به ثبت رسیده است وتحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی وگردشگری فارس قرار دارد.هرگونه دخل وتصرف یا تخریب در آن پیگرد قانونی دارد.

آب انبارسیدجعفری:

پلان بنا مدوراست ومصالح به کاررفته درآن ازسنگ وساروج،وگچ واندودکاه وگل میباشد. آب انبارسیدجعفری2و1 درتاریخ 6/10/1355وبه شماره1326درفهرست آثارملی به ثبت رسیده است،وتحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی وگردشگری استان فارس قراردارد،هرگونه دخل وتصرف،ویاتخریب درآن پیگردقانونی دارد.

بازي دار توپا

هدف بازي: افزايش سرعت چابكي و قدرت عكس العمل

وسايل بازي : دار يا چوبي به طول 50 سانتي متروقطر3 الي 5 سانتي متر يك عدد توپ كه معمولا پارچه اي است و زميني مسطح تقريبا به طول 50 متر و عرض 30 متر

در اين بازي دار به معني چوب مي باشد و نوغ توپي كه استفاده مي شود معمولا بدين شكل است كه درون يك جوراب كهته را تا نيمه پر از تكه هاي پارچه و يك عدد سنگ گرد و كوچك مي كنند و بقيه جوراب را درون ان مي دوزند و سپس با استفاده از تكه پارچه هاي رنگي و دوختن ان به توپ آن را رنگي رنگي مي كنند كه به زبان محلي به آن توپ گلباچي گويند كه از نخ هاي ضخيم رنگي نيز ساخته مي شود.

شرح بازي :

ابتدا از زميني مستطيلي شكل حدودا به طول 50 متر و عرض 30 متر را در نظر مي گيرند ابتداي زمين در وسط حط عرضي نقطه شروع بازي است و در انتهاي آن محلي را يه عنواو دكه يا ايستگاه تعيين مي كنند پس از آن دو نفر به عنوان اسا يا استاد تعيين مي شوند و شروع به انتخاب مرد يا يار مي كنند پس از مشخص شدن گروه ها هر گروه به تعداد نفرات توپ را بار مي كنند ( مانند عمل روپايي در بازي فوتبال امروزي ) هر گزوه كه بيشتر توپ را بار كرد شروع كننده بازي است و مي بايست به توپ ضربه وارد كند و اصطلاحا در زمين بالا ( محل زدن توپ) و گروه ديگر در زمين پايين يا جاييكه مي بايست توپ را بگيرند قرار مي گيرند .

براي انجام بازي هر مرد يا يار كه معمولا دوبار حق زدن توپ را دارد با يك دست توپ را به هوا پرتاب مي كند و با دست ديگر با دار به توپ ضربه مي زند در اينجا دوحالت پيش مي آيد . اگر اين فرد موفق به ضربه زدن شد و گروه مقابل نتوانستند توپ را در هوا بگيرند مي بايست خود را به انتهاي زمين رسانده و با لمس دكه به محل شروع بازي باز گردد در اين هنگام نبايد توسط گروه مقابل با توپ زده شود همچنين او مي تواند در صورت مساعد نبودن موقعيت فرار در دكه بماند و در فرصت ديگري كه توسط يكي از ديگر از ياران خودش با زدن توپ فراهم مي شود به ابتداي زمين برگردد .

چخرک

عنوان بازی : چخرک

وسایل بازی : قرقره ی تخته ای ( چخرک)

شرح بازی : تعدادی بازیکن در ابتدا دایره ای را روی زمین می کشند ، بعد هر کدام دو قرقره ی تخته ای (چخرک) را درون دایره می نشانند ، بعد یکی از آنان بازی را بدین ترتیب شروع می کند :

سنگی گرد را به طرف دایره پرتاب می کند و هر میزان قرقره از دایره خارج شد ، از آنِ پرتاب کننده است و بدین ترتیب بازی ادامه می یابد .

تک تک افراد بازی می کنند تا قرقره ها تمام شود. هر کدام از بازیکنان که قرقره بیشتری داشت ، برنده می شود و در دوره دوم او بازی را شروع می کند.

این بازی این روزها فراموش شده است. این بازی در تابستانها انجام می گرفته است .

نمايندگان مردم لارستان در مجلس شورای اسلامی پس از انقلاب اسلامی

1 - دوره اول : ‌ عبدالواحد موسوی لاری 35242 رأی ( 66/66 درصد )

مهدی نصيری لاری 34657 رأی ( 50/68 درصد )

بدليل فاجعه هفتم تير مهدی نصير‍ی به شهادت رسيد و در انتخابات ميان دوره ای اول آقای سيد محمود علوی با 39006 رأی ( 99/61 درصد آراء ) به مجلس راه يافت .

2 - دوره دوم : آقای سيد محمود علوی 37294 رأی ( 59/53 درصد آراء‌ )

آقای محمد جواد راستی لاری 30170 رأی ( 35/43 درصد آراء‌)‌

3 - دوره سوم : در اين دوره شهرستان لامرد از حوزه انتخابيه لار جدا شد و تعداد نماينده لار به يك نفر كاهش يافت

آقای محمد جواد راستی لاری 36216 رأی ( 12/59 درصد )

4 - دروه چهارم : محمد حسين نخبه الفقهائی 43488 رأی ( 19/58 درصد )

5 - دوره پنجم : محمد حسين نخبه الفقهائی 52811 رأی ( 02/55 درصد )

6 - دوره ششم : سيد منصور كشفی 47331 رأی

7 - دوره هفتم : يوسف محبی 28259 رأی

نمایندگان لارستان در مجلس شورای ملّی از ابتدا تا انقلاب اسلامی

دورهُ اول : نخستین نمایندهُ مجلس شورای ملی در لارستان حاج علی لاری است. او از تجّار و معاریف شهر محسوب می شد . او به سفارش آیت الله سید عبدالحسین لاری و انجمن ولایتی لارستان به این سمت منصوب شد . والی فارس از حركت او به سمت تهران جلوگیری كرد و نمایندهُ لارستان نتوانست خود را به تهران برساند و در جلسه های مجلس شركت كند . اما مردم لارستان او را وكیل خود می دانستند از این رو به حاج علی وكیل شهرت یافت .

دوره دوم و سوم : به دلیل آشوب های محلّی انتخابات برگزار نشد .

دوره چهارم : نماینده ُ این دوره شیخ محمد حسین سعادت بوشهری فرزند شیخ محمدعلی مجتهد بوشهری است . در این دوره رقابت بین شاهزاده فرمانفرما و قوام الملك شیرازی باعث شد تا نمایندگان شهرهای مختلف فارس با استفاده از نفوذ شاهزادهُُ قاجار انتخاب شوند . از لارستان نیز محمد حسین سعادت بوشهری ، از هواداران فرمانفرما ، به نمایندگی انتخاب شد .

دوره پنجم و ششم : میرزا علی اكبر خان داور ، از سیاستمدارن معروف عصر پهلوی اول ، نمایندهُ لارستان شد . او كه از اهالی گلپایگان بود ، همچون دیگر نمایندگان هرگز به لار ستان نیامده بود و با استفاده از زد وبندهای سیاسی رایج برگزیده شده بود .

دوره هفتم و هشتم : لارستان نماینده ای نداشت .

دوره نهم : دكتر محمد خان شیخ به نمایندگی لارستان برگزیده شد . او نه لارستان را می شناخت و نه هیچ گاه لارستانی ها او را شناختند

دوره دهم تا چهاردهم : محمد جواد آزادی نمایندگی لارستان را به عهده داشت . او ، پنج دورهُ متوالی در مجلس بود و در اوایل دورهُ چهاردهم از دنیا رفت . مشهور است كه در دورهُ سیزدهم وزارت كشور به فرمانداری لارستان و بخش های تابع آن تلگرافی فرستاد به این مضمون كه« انتخابات مطلقاً آزادی است » كه اشاره به انتخاب محمد جواد آزادی داشته است .

دورهُ پانزدهم و شانزدهم : در این دوره عبدالرحمان فرامرزی ، روزنامه نگار معروف لارستانی ، به نمایندگی برگزیده شد . او پس از حاج علی وكیل دومین نمایندهُ لارستان مجلس محسوب می شود .

دورهُ هفدهم : لارستان نماینده ای نداشت .

دوره هجدهم : در این دوره منوچهر مهندس ایرانی به نمایندگی مردم لارستان انتخاب شد اما اعتبار نامه اش در مجلس رد شد .

دوره نوزدهم : لارستان نماینده ای نداشت .

دوره بیستم : در این دوره كاظم پزشكی نمایندهُ لارستان شد . او از جمله نویسندگان و شعرای شیراز است كه چندی امتیاز روزنامهُ آئینهُ فارس را به دست آورد .

دورهُ بیست و یكم : در این دوره دكتر حسین خطیبی از استادان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران و از سیاستمداران عصر و مدیر عامل جمعیت شیر و خورشید به نمایندگی لارستان برگزیده شد .

دوره بیست و دوم و بیست و سوم : در این دوره محمد پوربابایی نمایندهُ لارستان شد . در هر دو دوره او با استفاده از نفوذ استانداری و فرمانداری به نمایندگی انتخاب شد .

دوره بیست و چهارم : در این دوره محمد صادق افتخار از فرهنگیان باسابقه و سرشناس لارستان به نمایندگی مجلس انتخاب شد . او سومین لارستانی است كه در دورهُ پهلوی اول و دوم به مجلس راه یافت . مردم لارستان با شركت گستردهُ خود در انتخابات او را انتخاب كردند . به این ترتیب نخستین و پانزدهمین و آخرین نمایندهُ مجلس از این منطقه را می توان نمایندهُ حقیقی مردم دانست .

لارستان از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی

فتحعلی خان گراشی ، حاكم لارستان در دورهُ قاجار ، در حكومت سی و چند سالهُ خود طرح های عمرانی بسیاری را به پایان رسانید كه تعمیر بازار قیصریهُ لار، ساختن كاروان سراهای متعدد شهری و جاده ای درمسیر لار به بندرعباس و بندرلنگه و شیراز از آن جمله است . امنیت راه ها باعث رونق تجارت شد . بازرگانان لارستانی در این زمان بیشترین سود را بردند . برای حفظ قدرت و ثروت خود « انجمن تجّار لاری » را تأثیس كردند .

ریاست انجمن به عهدهُ فردی به نام حاج علی لاری بود كه بعدها نخستین نماینده ای بود كه از این منطقه به مجلس شورای ملی راه یافت و به همین دلیل به « حاج علی وكیل »‌ معروف شد .( وثوقی ، 1375 ، ص 69)

فتحعلی خان گراشی كه قدرت سیاسی خود را در معرض خطر می دید با اعضای انجمن به مخالفت برخاست و تمام تلاشش را برای محدود كردن اختیارات آن به كار برد . در اواخر سال های حكومت فتحعلی خان ، بین او و « انجمن تجّار »‌ اختلافات شدیدی بروز كرد. دامنهُ اين اختلاف به تدريج بالا گرفت و باعث واكنش شديد بازرگانان محلّی شد . تجّار لارستان در اندیشهُ مبارزهُ جدی با حاكم شهر برآمدند . آنان به این نتیجه رسیدند كه با دعوت عالم روحانی قدرتمند به لارستان و حمایت همه جانبه از اومی توانند در مبارزه با حكام منطقه پیروز شوند ، از این رو در سال 1309 ق هیئتی از تجّار به ریاست حاج علی لاری به نجف اشرف رفتند . ( مهاجری ، 1370 ، ص 6) آنان پس از مذاكرات بسیار موفق شدند نظر مساعد آیت الله سید عبدالحسین لاری را برای مهاجرت به لارستان جلب كنند و او در سال 1309 ق وارد لار شد . ( مهاجری ، 1370 ق ، ص 16 )

تأثیس حوزهُ علمیه و انتشار رساله های سیاسی در مخالفت با پادشاه وقت ایران ، از نخستین اقدامات آیت الله لاری در بدو ورود به این منطقه بود . ( لاری ، 1314 ق ،ص ) رفتار انسان دوستانهُ او با مردم باعث شهرت و محبوبیت او شد و سیل مشتاقان و دوستداران او به سوی لار سرازیر شدند . ( حمل المتین ، 1327 ق ، ص 1 ) هنوز چندی از ورود « سیّد » نگذشته بود كه فتحعلی خان گراشی حاكم قدرتمند لارستان از دنیا رفت ( وقایع اتفاقیه ، 1376، ص 472 ) و درگیری های خانوادگی میان فرزندان او برای تقسیم میراث پدر آغاز شد . ( وثوقی ، همان ، ص 59 ) .

اختلافات و خصومت ها بین بازماندگان حاكم لارستان آن چنان بالا گرفت كه آنان را از پرداخت به رقبای خود غافل ساخت . از آن پس انجمن تجّار لار روز به روز قدرت بیشتری یافت تا آنجا كه در آستانهُ انقلاب مشروطیت ، اعضای این انجمن قدرتمندان بلامنازع منطقه شدند . خان های لارستان كه قدرت مقابله با نیروی عظیم مردم و تجّار را نداشتند ، خود را موافق انقلاب نشان دادند و از تصمیمات انجمن ولایتی لارستان پیروی كردند . از نخستین شهرهایی كه انجمن های ولایتی در آن تشكیل شد لار ، بندرلنگه و بندرعباس بود كه زیر نظر مستقیم آیت الله سید عبدالحسین لاری اداره می شدند . او با تشكیل دسته های نظامی و پرداختن مواجب آنان امنیت راه های منتهی به شهر را تأمین و قوانین شریعت را در محاكم اجرا می كرد . نیروهای وفادار به سید نظم و انظباط خاصی داشتند و خود را فدایی او می دانستند .

در سال های انقلاب مشروطیت ، شهر شیراز صحنهُ درگیری و جنگ بین نیروهای مشروطه خواه به رهبری انجمن اسلامی و نیروهای مستبدان به رهبری محمدرضا خان قوام الملك بود . ( روزنامهُ مظفری‌ ، ، ص 6 ) از آن جایی كه مشروطه خواهان قدرت چندانی نداشتند ناگزیر از سیدعبدالحسین لاری و مجاهدین لارستان تقاضای كمك كردند ، ( روزنامه مجلس شورای ملی ، سال اول ، ص 107 ) تا بتوانند با مستبدان روبه رو شوند . این دعوت را « سید لاری » پذیرفت و به اتفاق صدها نفر از مجاهدان جنوب ، برای كمك به مشروطه خواهان ، از لارستان به سمت شیراز حركت كرد و در میان استقبال با شكوه مردم شیراز وارد آن شهر شد . تمامی نیروهای « سید » به تفنگ و دیگر سلاح مجهّز بودند كه این امر مایهُ تعجب و شگفتی « شیرازیان » شد .

لارستان از دوره افشاريه تا انقلاب مشروطيت

همزمان با دوره پر تلاطم حكومت نادر شاه ، منطقه لارستان شاهد شورشه هاي گسترده خانهاي محلي بود . در اين ميان آشوب هايي كه باعث آن شيخ احمد مدني با همراهي محمد خان بلوچ بود ،‌اهميت بسياري دارد . (فلور ، ‌ويلم ،‌ص 111 )

ناامني هاي شديدي كه به دنبال اين درگيري ها به وجود آمد ،‌حيات اقتصادي و اجتماعي منطقه را به خطر انداخت و باعث از هم پاشيدن تجارت جنوب گرديد گرديد. جنگ هاي داخلي – از سال 1135 ق تا 1190 ق – هم چنان ادامه يافت . نادر شاه و جانشينان او بارها براي رفع غائله به نواحي جنوب لشكركشي كردند ، ولي هر بار بنا به دلايلي با شكست مواجه شدند . (مورخ لاري ،‌همان ،‌ص157)گسترش نا امني ها باعث ركود كامل اقتصادي لارستان شد و جنگ هاي خانگي براي كسب قدرت نيز مزيد بر علت بود . در جنگ هاي داخلي كه بيش از بيست سال ادامه يافت ،‌سرانجام يكي از سرداران محلي به نام نصير خان لاري ،‌قدرت را به دست گرفت . ( حسين فسايي ،‌1367 ص 588 ) اين حاكم قدرتمند به مدت پانزده سال در نواحي جنوب ايران حكومت كرد . (مورخ لاري، همان ، ص158) او معاصر كريم خان زند است و از نظر سياسي هيچ گاه حاكميت مطلق زنديه را نپذيرفت . كريم خان ناگزير بارها به لار حمله كرد اما به دليل شايستگي هاي نظامي نصير خان ،‌ ناگزير به مصالحه با او شد و اين كشمكش ها سرانجام به ازدواج سياسي انجاميد . (اشكاني ،‌همان ،‌نسخه خطي ) نصير خان لاري قدرت خود را به بندر عباس ، بندرلنگه و ميناب و بخش هاي شرقي كرمان گسترش داد و با دقت تمام بر جاده هاي تجاري آن نواحي نظارت نمود .

سلسله خوانين لاري از آن دوره تا جلوس ناصرالدين شاه قاجار كه تقريباً يكصد و پنجاه سال مي شده ،‌حاكم لارستان بوده اند و حدود لارستان هم در آن دوره از فسا ،‌تا به خليج فارس تحت حكومت ايشان بوده است . پس از ((علي خان اول )) ، ((نصير خان )) اول و پس از او ((عبدالله خان )) و پس از او ((نصير خان )) دوم و پس از او ((نصر الله خان آتش پاره ))‌و محمد علي خان بوده اند . سلسله خوانين لاري در آن دوره آنقدر ،‌قوي و ظالم و متجاوز و بي باك و سفاك بوده اند كه املاك تمامي مردم آن سامان را به تصرف خود در آورده و تصاحب كرده اند . با همه مظالم اين خوانين ،‌مع الوصف ظاهر خود را حفظ كرده ،‌مثلاً نماز مي خوانده اند و روزه ميگرفته اند ، مساجد و مدارس و آب انبار كه از جمله امور خيريه بشمار ميرفته ساخته اند ،‌چنانكه يكي از آن هنوز در شهر لار باقي مانده و برقرار مي باشد عبارتش آشكار است و بركه اي است كه در جنوب امامزاده قرار دارد و اشعاري كه در ماده تاريخ آن بركه در آن دوره در سنگي نقش كرده و در بالاي دهن شرقي آب انبار نصب نموده اند بدين مضمون است :

از لطف كردگار محمد نصيرخان

شد در جهان امير خوانين روزگار

زيبنده سرير حكومت به بر و بحر

فرمان رواي بندر و مسند نشين لار

كز حسن رأي همت عالي بلند ساخت

چندين اساس خيريه به تائيد كردگار

اين يك در خوشاب فر درياي همتش

افتاد در محله جا شهر در كنار

يعني زبر كه ساخته سرداب تا شود

دلها خنك زسردي زير آب خوشگوار

كز چشمه سار ما معين جوشد آبشان

اين راز ابر رحمت بايست آبشار

از جرعه اش بياد لب تشنه حسين

شويد زروي ديده ودلها بي غبار

((صالح)) خيال از پي تاريخ كرد

اين بركه پايدار حسينيه شد به لار

لارستان در جريان نهضت مشروطيت

شجاعتهاي رئيس‌علي دلواري براي ملت ايران يك يادگار ارزنده تاريخي است و هم پشتيبانيهاي شما از مبارزات آيه‌الله سيدعبدالحسين لاري جزو قضاياي نادر زمان گذشته است.

»از بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در سفردي ماه 1370 به بوشهر«

سيدعبدالحسين لاري، در سال 1309 هـ..ق به دعوت تجار لارستاني، به سرپرستي »حاج علي وكيل لاري«^[1] و بنا به توصيه »ميرزاي شيرازي«، براي »برائت از ظلمه^[2]« به لارستان وارد و در »لار« ساكن شد.

مهاجرت به منطقه و حمايت شديد مردم لارستان از »سيدعبدالحسين« به شكل‌گيري نهضتي انجاميد كه با همه^ء ابهامش هنوز در ياد و خاطره^ء مردم جاري است.

درباره^ء نهضت او يا بهتر بگويم »نقش لارستان در جنبش مشروطيت« هنوز پژوهشي جامع و مستند به انجام نرسيده است.^[3] به گواهي اسناد برجاي مانده، لارستان در جريان نهضت مشروطيت، به عنوان »مركز ثقل سياسي« فارس عمل مي‌كرده، تحولات فارس و بنادر جنوب از سياستهاي سيدعبدالحسين لاري متأثر بوده است.^[4]

سيد با تاسيس حوزه علميه، دين‌باوران بسياري را سمت لار كشانيد. جوانان مومن از‌ داراب، جهرم، فسا، شيراز، بوشهر، بندرعباس، كرمان، سيرجان، بندرلنگه و حتي هندوستان^[5]، در حوزه^ءعلمي او گرد آمده، ضمن فراگيري مفاهيم ديني با نظريات سياسي استادشان آشنا شدند. سيد از همان ابتدا، با برگزاري نماز جمعه و قرائت خطبه‌هاي سياسي، جبهه‌گيري خويش عليه حاكميت قاجاري را آشكار ساخت.^[6] او همچنين در سال 1314 هـ..ق. در شيراز كتاب »آيات‌الظالمين« را تأليف كرده در اين اثر گرايش و عمل به ظلم، در جامعه، با استفاده از منابع فقهي، مورد بررسي قرار گرفته، سلطنت قاجار فاقد هرگونه مشروعيت دانسته شده است. اين طرز برداشت او را به عنوان روحاني »اصولگرا« مطرح و به شركت در مشاجرات فقهي با »اخباري«ها ناگزير ساخت.^[7]

مهاجرت شاگردان سيد به منطق گوناگون و پخش رساله‌هاي سياسي او بسرعت نامش را پرآواز و همراهانش را بسيار نمود. تجار، نيروهاي ايلي و شبه‌ايلي و طبقات پايين اجتماع-كه از ظلم و ستم حكام به تنگ آمده بودند-در كنار وي قرار گرفتند و براي دفاع از آرمانهاي اسلام آماده شدند. نكته^ء قابل تامل در اين قيام الهي ن بود كه با وجود تركيب ناهمگون مذهبي لارستان و نفوذ دو ديدگاه تشيع وتسنن در منطقه، نهضت سيد هرگز رنگ فرقه‌اي خاص به خود نگرفت و آن مجتهد فرزانه توانست، با استفاده از نيروهاي شيعه و سني، نهضت را ادامه دهد.^[8]

اصول علمي سياست سيد همراه با واقعيت‌گرايي و كاربرد سياستهاي تبليغي وسيع توانست پايگاه اجتماعي گسترده‌اي را در مدتي كوتاه براي او و يارانش فراهم آورد بدين ترتيب نهضت ستم ستيزي و شرع‌گرايي لارستان روزبه‌روز قدرتمندتر شد و جامعه را آبستن حوادثي ساخت كه به نام »قيام سيدعبدالحسين لاري« شهرت يافته است.^[9]

اقدامات سياسي كه در قالب سخنرانيها و عملياتهاي سرداراني چون شيخ زكريا كوهستاني، حسين حاجي‌آبادي و مصباح ديوان اوزي در بندرعباس و كرمان جلوه‌گر شده بود، خشم محمدعلي‌شاه را برانگيخت و به صدور فرمان حمله به لارستان و دستگيري سيد انجاميد.^[10] و بدين ترتيب نصرالدوله قوام‌الملك، با نيروهايي كه از ايلات خمسه و مستبدين جمع‌آوري كرده بود به »لار« يورش برد.

حمله »نصرالدوله« به لار باعث واكنيش روحانيان شيراز و تجار فارس و بنادر گرديد.^[11] آصف‌الدوله، حاكم وقت فارس و حبيب‌الله قوام، تحت فشار شديد آنان، يكديگر را متهم به صدور فرمان حمله كرده و خواهان بازگشت نصرالدوله شدند. علاوه بر اين نصرالدوله در حمله خويش با مقاومت شديد نيروهاي مردمي روبرو گرديد. دلاوريهاي شهيداني چون حاج محمد هاشم،^[12] امام جماعت محله^ءنو، استاد محمدجعفر تفنگ‌ساز و حاج محمدحسن بقال در اين رويارويي زبانزد است.

پس از اين واقعه لار دوبار ديگر، طي سالهاي 1329 و 1332 هـ..ق توسط نيروهاي »قوام« مورد حمله قرار گرفته، غارت گرديد.^[13] مشروطه‌خواهان واقعي فارس در پي تحول سياسي، كه با انتقال قدرت به رهبر ايلي قدرتمند (بختياري) پيش آمد، متحمل ضربات سنگيني گرديده، روز به روز تضعيف گشتند. در اين ميان اصرار سردار اسعد بختياري در به انزواكشاندن سيد و صولت‌الدوله قشقايي قابل تأمل مي‌باشد.

هرچند سيدعبدالحسين لاري، با شهادت شيخ زكريا دارابي، در سال 1331 هـ..ق، كشته شدن حاج بابا بيرمي و غلامحسين‌خان وراوي، و همزمان با شروع جنگ جهاني، تهاجم سياسي خويش عليه دولت انگليس را آغاز و با صدور اعلام حكم جهاد به صولت‌الدوله قشقايي^[14] و نيروهاي تنگستاني^[15]، مرحله^ء جديدي از مبارزاتش را پي گرفت.

اين امر در حالي صورت مي‌گرفت كه كليه نيروهاي لارستاني سيد، پس از تهاجم نيروهاي دولتي، به فرماندهي قوام‌الملك، در سال 1333-كه به درگيري »كورده« مشهور است-از پيرامونش پراكنده شده بوندن و سيد در فيروزآباد و جهرم روزهاي تبعيد را پشت سر مي‌نهاد. او در جمعه چهارم شوال 1342 هجري قمري، مصادف با پنجم ماه مه 1924 م، درگذشت.

آن بزرگوار در آخرين روزهاي زندگي خويش، در نامه‌اي به يكي از نزديكانيش، چنين نوشت:

»به هر طرف مي‌خواهم حركت كنم، خاصه به طرف شيراز، مانع قوي و امتناع كلي به حدي است كه تهديد به قتل و توعيد به غارت كرده‌اند. خلاصه بالفعل در معني محبوس به حكم اباليس انگليس و روس هستم و لكن به هيچ نحو قصور و فتور و ضعف و كسور نورزيده و تا آخر قطره خون مصمم و ثابت‌القدم، خواهم ماند و الزم در شهادت و جهاد يزيد و ابن‌زياد به مواعيد صدق صادق مصدق و كان حقاً علينا نصرالمومنين و ان تنصرالله ينصركم و يثبت اقدامكم، هستم.«

---

^[1] - حاج علي وكيل, از تجار روشنفكر لاري و نماينده لارستان در مجلس اول بود.

^[2] - دوحه احمديه في احوال ذريه‌الزكيه, شيخ عبدالحميد مهاجري, (ضميمه ميراث اسلامي ايران, كتابخانه مرعشي, 1373)

^[3] - در اين زمينه تلاش سيدمحمد تقي آيه‌اللهي در كتاب »ولايت فقيه؛ زيربناي فكري مشروطه مشروعه« و كتاب »لارستان و جنبش مشروطيت« از محمد باقر وثوقي قابل تقدير است.

^[4] - كتاب آبي, به كوشش بشيري, نشر نو, ج 2, ص 471.

^[5] - نسخه‌اي نفيس از قرآن مجيد, اهدايي يكي از شاگردان هندي سيد, هم اكنون موجود مي‌باشد و نشان از حضور شاگردان خارجي در حلقه درس او بوده است.

^[6] - آيات‌الظالمين, سيدعبدالحسين لاري, شيراز, 1314.

^[7]- نسخه‌اي با نام »مباحثات مولا قلي اخباري جراشي و سيدعبدالحسين لاري« در دست مي‌باشد كه در سال 1314 هـ.ق نگاشته شده است.

^[8] - ر.ك: تاريخ دلگشاي اوز, محمدهادي كرامتي, نويد شيراز.

^[9] - كتاب آبي, ج 1, ص 111.

^[10] -همان, ص 604.

^[11] -همان, ص 6-3.

^[12] -از شاگردان سيدعبدالحسين لاري و امام جماعت يكي از محلات لار بود و خانواده »فائضي« از بازماندگان آن بزرگوار مي‌باشند.

^[13] -خاطرات و خطرات, مهدي قلي‌خان هدايت ص 261, زوار, تهران.

^[14] -نامه نور, شماره 14, سال 1358, ص 165-163.

^[15] -فارس و جنگ بين‌الملل اول, ركن‌زاده آدميت, اقبال, ص 356-355.

لارستان در عصر پهلوی اول

خاندان قوام الملك شیرازی ، پس از جنگ جهانی اول ، قدرت اول فارس محسوب می شدند . حبیب الله خان قوام كه در این دوران والی فارس بود ، به قصد انتقام از نیروهای لارستانی شركت كننده در انقلاب مشروطیت برآمد . او كه تمامی بدبختی ها و ناكامی های خانوادهُ خود را در جریان انقلاب از چشم مردم لارستان می دید ، از قدرت خود بر ضد مردم بی دفاع جنوب استفاده می كرد . ظلم و ستم و اجحاف این خاندان در لارستان موجب ویرانی و خرابی بسیار شد و بسیاری از مردم برای این كه در امان بمانند به سواحل جنوب خلیج فارس مهاجرت كردند . وضعیت اسفناك لارستان در مقاله ای با عنوان « قابل توجه حضرت آقای پهلوی » در روزنامهُ حبل المتین ، چاپ كلكته شرح داده شده است . در بخشی از آن مقاله آمده است :

« امسال اگر بنا به رسم معمول هر ساله قوام الملك برای سركشی به ابواب جمعی اش از شیراز حركت نماید دیگر باید اسم لارستان و اوز را خصوصاً در صفحات تاریخ جستجو كرد . حالت قوام الملك امروز حالت ماری است زخم خورده كه اگر به كسی حمله نماید به یك زخم آن را از پا در خواهد آورد بدین سبب استنباط می شود كه اگر امسال هم به صوب لارستان حركت نماید باید خط محو بر لارستان و لارستانی گذاشت . آقای پهلوی حضرتت كه از پی عمران و آبادی ایران تحمل انواع و اقسام زحمات طاقت فرسا می فرمایید نباید فارس را ازجزء ایران حساب فرموده ، بلكه دو اسبه تاخته و آن را از چنگال قوامی و خان خانی نجات دهید .» ( حبل المتین ، 1326 ، ص 16 ) .

لارستان در عصر صفویه

امرای لارستان تا سال 1010 ق به استقلال حكومت كرده اند . با روی كار آمدن صفویان و در دورهُ حكومت شاه اسماعیل و شاه تهماسب ، امیر لار با پرداخت خراج و ایجاد روابط اقتصادی مناسب با شاهان صفوی ، موقعیت خود را حفظ كرد . ( وثوقی محمد باقر ، خنج ، نشر خرم ، 1372 ، ص 66 )

اما پس از به سلطنت رسیدن شاه عباس اول ، وضعیت جنوب ایران دچار دگرگونی شد . در این دوران استعمارگران پرتغالی جزیرهُ آباد و پر رونق هرموز را در دست گرفته بودند . شاه عباس كه از اهمیت این منطقه و راه های تجارتی آن آگاه بود تصميم به تصرّف نواحی اشغالی و رونق بخشيدن به راه های تجارتی جنوب گرفت . او برای رسیدن به سواحل خلیج فارس ناگزیر بود نظر مساعد امیر لارستان را جلب كند . شاه ابراهیم لاری در این دوره حاكم لارستان بود و بنا به دلایل نامشخص روابط چندان خوبی با شاه ایران نداشت . شاه عباس كه برای سامان دادن به وضعیت فارس به شیراز آمده بود ، با بی اعتنایی و بی توجهی حاكم لار مواجه شد .( اسكندربیگ منشی ، همان ، ص 993 )

در همین دوره یكی از مسافران اروپایی نیز از امیر لارستان ، به سببِ مصادرهُ‌ اموالش ، به شاه ایران شكایت برد .( فلسفی ، 1375 ، ص 1086 )

این عوامل و شرایط باعث شد تا در سال 1010 ق ، الله وردی خان والی فارس مأمور فتح لارستان شود . ( منجّم ، همان ، ص 239 ) سپاه فارس در این سال با تعداد بسیار زیادی سرباز و مهمّات ، پس از درگیری های طولانی و خسته كننده ، در مسیر حركت خود قلعهُ شهر لار را به محاصره درآورد . امیر لار و مردم شهر به این قلعهُ مستحكم پناه بردند و اطمینان داشتند كه سپاهیان مهاجم قادر به فتح آن نخواهند بود . الله وردی خان به خوبی از این موقعیت آگاهی داشت و در اندیشه بود تا امیر لار را به تسلیم وادارد . از این رو با دادن وعده های فریبنده به بعضی از سران شهر و هم چنین پیشنهاد مصالحه با شاه ابراهیم لاری و تضمین سلامتی او و یارانش باعث شد كه امیر لار برای مذاكره از قلعهُ اژدها پیكر خارخ شود . الله وردی خان ، با زیر پا نهادن و عده های خود ، شاه ابراهیم لاری را دستگیر و همراهانش را به بند كشید و قلعه را به تصرف سپاهیان خود درآورد . ( منجّم ، همان ، ص 241 )

او ضمن به دست آوردن غنایم بسیار ، حاكم لار و سران وفادارش را به نزد شاه ایران در بلخ فرستاد . شاه عباس با امیر لار به سردی رفتار كرد و پنهانی دستور داد كه او را بكشند ( دلاواله ، 1380 ، ص 1153 ) .

این دستور ،‌ هنگام بازگشت آخرین امیر مستقل لارستان در مسیر شیراز به لار به اجرا درآمد و پس از آن منطقهُ وسیع تحت حكومت امرای لارستان ، كه به میلادیان مشهورند ، زیر نظر الله وردی خان قرار گرفت . با تصرّف لار و سپس هرموز مسیرهای تجاری مركز ایران به طرف خلیج فارس پر رفت و آمد شد و لار و نواحی اطراف آن از این موقعیت سود برد .

در دورهُ صفویه جاده های كاروانی‌ كه از بندرعباس به اصفهان می رفت ، از لارعبور می كرد . از این رو كاروان سراها و رباط ها و آب انبارهای بسیاری در مسیر لار به بندر عباس و شیراز ساخته شد واین جاده به شاهراه ارتباطی ایران تبدیل شد . ( فلسفی ، 1342 ، ص 257 ) حاكم لار بنا در بخش های جنوبی كشور را تحت كنترل داشت و امنیت آن نواحی را تأمین می كرد . ( فلور ، ویلم ، ص ) منطقهُ لارستان در اواخر عصر صفوی ،‌ به دلیل ضعف مركز و عدم نظارت دقیق ، در معرض تاخت و تاز « بلوچان » و « افغان ها » قرار گرفت . ( فلور ، ویلم ، ص )

مقاومت شدید مردم نیز مانع پیروزی سپاهیان اشرف افغان نبود و شهر به تصرف آنان درآمد . ( مورخ لاری ، 1371 ، ص 150 ) حاكمیت افغان ها بر شهر لار چندان دوامی نداشت و با ظهور نادر شاه افشار مردم لار ، با شورش گستردهُ خود ، افغان ها و مهاجمان دیگر را از شهر بیرون راندند . یادگار نبرد خونین مردم محلّی با نیروهای محمود افغان در چند كیلومتری شهر لار ، مسیر جادهُ‌ لار – شیراز ، محلّی كه به پشت سنگر ( poštea-e sangar ) مشهور است ، هنوز هم دیده می شود . ( اشكنانی ، همان ، نسخه خطی) باشكست نیروهای افغان دورهُ حاكمیت نادر شاه آغاز شد . بناها وآثار بسیاری از عصر صفویه در شهر لار و مسیرهای تجاری آن بر جای مانده است كه بازار قیصریه ، كاروان سرای باجگاه ، كاروان سرای هرمود ، كاروان سرای بریز ، كاروان سرای بنارویه و ده ها آب انبار و كاروان سرای دیگر از آن جمله است .

ناهمواری ها

چین خوردگی های منطقه ُ لارستان ، جزئی از سلسله جبال زاگرس است كه در دوران سوم زیست شناسی به وجود آمده است . این چین خوردگی ها در جهت غربی _ شرقی ، به موازات هم كشیده شده است و هر چه از شمال به جنوب حركت كنیم چین خوردگی ها فشرده تر می شود . در حد فاصل این چین خوردگی های درّه های باز و نسبتاً وسیع قرار دارد كه مراكز مسكونی در آنها مستقر شده است .

بلندترین رشته كوه منطقه ُ لارستان رشته كوه شو ( š ow ) با ارتفاع 2681 متر است كه در فاصلهُ 84 كیلومتری جنوب خاوری مركز شهرستان قرار دارد . دیگر رشته كوه ها ، با ارتفاع بالای 2000 متر لارستان ، به شرح زیر است :

ارتفاع از سطح دریا	جهت جغرافیایی	لاتین	نام رشته كوه
2672 متر	شمال لار	alborz	البرز
2225 متر	جنوب شرقی لار	bādeni	بادنی
2216 متر	جنوب لار	pardi	پردی
2176 متر	شمال شرقی لار	aow bāde	اوباد كهنه
2150 متر	شمال شرقی لار	bardoma	بردومه
2056 متر	جنوب لار	malektir	ملك تیر
2011 متر	جنوب شرقی لار	gowbast	گوبست
2005 متر	شمال لار	kurdeh	گورده
2075 متر	شرق لار	Band dozu	بند دزو
2060متر	شمال شرقی لار	siyāzangi	سیاه زنگی